عضو هیئت مدیره خانه اقتصاد ایران: بخش معدن با وجود پتانسیل بالای کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مسئلۀ کاملاً آشکار است چراکه در حال حاضر، صنایع زودبازده بیشتری در صنعت وجود دارد و معدن به‌دلیل اینکه به سرمایۀ و وقت بیشتری نیاز دارد کمتر مورد توجه است.
در حال حاضر در تمام دنیا وضعیت معدن نامساعد است و تا حدی آشفتگی بازار این صنعت در ایران متأثر از بازار جهانی است؛ لذا با در نظر گرفتن این امور، لازم است استراتژی مشخصی در نظر داشته باشیم، تا ظرفیت‌های موجود در این صنعت ارتقاء یابد. در این خصوص، گفت‌وگویی با شهرام شریعتی را در ادامه به تفصیل میخوانید.
با توجه به اینکه بسیاری از کارشناسان معتقدند که وضعیت معدن در ایران در جایگاه مناسبی قرار ندارد، شما آیندۀ این صنعت را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
به طور کلی، از آنجا که سیاست‌های دولت در راستای توسعه و پیشرفت معادن قرار نگرفته است، نمی‌توانیم امیدوار باشیم که اتفاق مهمی در این حوزه صورت بگیرد.
برای اینکه بخش معدن بتواند توسعه یابد، لازم است که بدنۀ اجرایی دولت تا حدی که بتواند سیاست‌گذاری کند کوچک شود. با وجود این، شاهد آن هستیم که پس از آنکه وزارت صنعت و معادن با یکدیگر تلفیق شدند، نقش تأثیرگذار معدن در اقتصاد ایران، روند نزولی به خود گرفت. همین مسئله موجب شده است که نتوانیم از این ظرفیت خدادادی که در کشور وجود دارد، نهایت بهره‌مندی را داشته باشیم.
به نظر شما چرا با وجود اینکه مقام معظم رهبری تأکید داشتند که باید اقتصاد ایران را به سمت غیرنفتی شدن پیش ببریم، وضعیت معدن و صنایع معدنی مطلوب نیست؟
از آنجا که سهم عمدۀ درآمد ایران از طریق نفت است و این حجم از منابع مالی از طریق سایر بخش‌ها وارد اقتصاد کشور نمی‌شود، نمی‌توانیم به سادگی سایر صنایع را جایگزین آن کنیم؛ علاوه بر این، به‌دلیل اینکه معدن از صنایع دیربازده است، لذا در زمانی که میزان نقدینگی کشور کاهش یافته و حجم سرمایه‌ها کمتر شده است، دور از انتظار نیست که معدن مغفول واقع شود؛ برای مثال، هنگامی که فردی کارخانۀ تولید کفش افتتاح کند، بعد از مدت کوتاهی می‌تواند به سود ناشی از این فعالیت تولیدی خود برسد؛ اما گاه اتفاق می‌افتد که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی که در صنایع معدنی فعالیت می‌کنند، پس از گذشت 10سال هنوز به سودآوری دست نیافته‌اند؛ علاوه بر این، نبودن شفافیت در این صنعت از عوامل مهمی است که موجب می‌شود که افراد کمتری مایل‌اند به این حوزه وارد شوند.
با این وجود، شما چه راهکارهایی برای برون‌رفت معدن از این وضعیت پیشنهاد می‌کنید؟
بسیاری از این راهکارها شناخته‌شده و معلوم هستند و مسئولان بهتر از همه این امور را شناسایی کرده‌اند؛ ولیکن اجرای این راهکارها در کوتاه‌مدت ممکن نیست، بلکه به برنامه‌های بلندمدت برای ایجاد زیرساخت، توسعۀ اکتشافات، اصلاح مالیات‌های معدنی و همچنین مقابله با خام‌فروشی نیاز دارد. با اینکه این راهکارها شناخته‌شده هستند، جای تعجب دارد که هیچ اقدامی از طرف مسئولان برای اجرای این برنامه‌ها صورت نمی‌گیرد؛ البته این امر مربوط به دولت‌های اخیر نیست، بلکه به نظر می‌رسد سیاست‌ها به شکلی برنامه‌ریزی می‌شوند که معدن و صنایع معدنی در اولویت‌های بعدی قرار گیرد. در حال حاضر، اگر به پایگاه اینترنتی ایمیدرو سری بزنیم، می‌بینیم که استراتژی‌های بسیار کاربردی و مناسبی مطرح شده است که اگر همین امور در دستور کار قرار گیرد، می‌تواند بستری نو برای توسعه و پیشرفت معادن ایجاد شود؛ اما متأسفانه این استراتژی‌ها به شکل جدی به کار گرفته نمی‌شوند. برای مثال، در بند اول این شیوه‌نامه هدف اول توسعۀ فعالیت‌های معدنی و صنایع معدنی دارای مزیت رقابتی در مناطق کمتر توسعه‌یافته ذکر شده است. اگر این برنامه به شکل منسجم و کامل انجام شود، می‌تواند نتایج چشمگیری داشته باشد که ایجاد اشتغال در این مناطق، رشد صنایع وابسته به معدن و توسعۀ شبکۀ راه‌های کشور از جملۀ این نتایج است.
در حال حاضر، مشکلی که وجود دارد این است که ما هنوز نتوانسته‌ایم در بحث اکتشاف عملکرد مناسبی داشته باشیم و همۀ معادنی که وجود دارد، پیش از انقلاب شناسایی شده‌اند. اکتشاف معادن معتبری چون گلگهر، مس سرچشمه، انگوران و سنگان همه پیش از انقلاب صورت گرفته است؛ بنابراین اگر در مناطق کمتر توسعه‌یافته فعالیت‌های معدنی انجام شود، می‌تواند تأثیر بردبرد برای این نواحی و این صنعت داشته باشد. در راستای رونق بخش معدن، باید توجه داشته باشیم که لازم است برنامه‌ریزی دقیق و منسجم داشته باشیم. سازمان زمین‌شناسی در این خصوص می‌تواند یکی از بازوهای اصلی و کارآمد باشد و در صورت ایجاد همکاری میان این سازمان با ایمیدرو می‌تواند اتفاقات خوبی برای معادن و مناطق توسعه‌نیافته به وجود آید. آنچه که از شواهد بر می‌آید این است که این سازمان با تمام ظرفیت‌ها و اختیاراتی که دارد برنامه‌ای برای تحقق این هدف نداشته است. از آنجا که اجرای یک پروژه با سه عامل زمان و هزینه و کیفیت ارزیابی می‌شود که اگر ما یک طرح را با کیفیت عالی اما با زمان زیاد و هزینۀ بالا اجرا کنیم، از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیست؛ لذا اگرچه ایمیدرو این استراتژی‌ها را در دستور کار خود تعریف کرده است، باید در نظر داشت که همۀ عوامل را برای بررسی عملکرد این نهاد در کنار هم در نظر بگیریم.
با توجه به اینکه بسیاری معتقدند برای توسعه و پیشرفت صنایع معدنی لازم است که دانش و فناوری توسعه یابد، به نظر شما آیا در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است؟
اغلب معدنکاران که در حال حاضر در کشور ما فعالیت می‌کنند، سبک کاری کاملاً سنتی دارند و به‌دنبال روش‌هایی نمی‌روند که ریسک‌پذیر باشد؛ لذا آنچنان که انتظار می‌رود به تکنولوژی و فناوری‌های مدرن نمی‌توانیم دسترسی داشته باشیم. کشور ما در صنایع سنگ‌آهن و در رنکینگ جهانی، دارای رتبۀ برتری است؛ اما همواره تکنولوژی‌های متوسط به کار گرفته می‌شود که همین امر موجب می‌شود، نتوانیم از تمام ظرفیت‌های موجود در این حوزه بهره‌مند شویم؛ به همین دلیل است که سال‌های سال کشوری مانند چین، خاک ایران را می‌برد و بدون اینکه ما آگاهی داشته باشیم عناصر سنگین را از آن استخراج می‌کرد. با این حال، خوشبختانه معاونت علمی و پژوهشی ریاست جمهوری با ورود به این مسئله تلاش می‌کند که پژوهشگران را به سمتی سوق دهد که با به کارگیری از دانش، تکنولوژی و فناوری مورد نیاز را توسعه دهند. اگرچه یک بنیاد علمی به تنهایی نمی‌تواند نقش چشمگیری در این خصوص ایفا کند، اما باز هم جای امیدواری است که این اقدام آغازی برای حرکت‌های مؤثر دیگری از سوی سازمان‌های مربوطه باشد. در واقع، برای توسعۀ صنایع معدنی لازم است که بهترین تکنولوژی‌های روز دنیا را به کشور وارد کنیم و در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم، نه اینکه دولت به‌دنبال آن باشد که معادن درجه3 و4 را به فعالان اقتصادی واگذار کند. اگر بخش‌های دولتی این دانش و فناوری را در دسترس شرکت‌های تخصصی قرار دهند، آن‌ها می‌توانند به سوددهی خوبی دست یابند که همین امر می‌تواند به‌عنوان مشوقی برای بخش خصوصی باشد که وارد این صنعت شود و آن را توسعه دهد. با این حال، می‌بینیم که ایمیدرو همواره تلاش می‌کند که همۀ بخش‌های این حوزه را به تنهایی و بدون دخالت بخش خصوصی مدیریت کند؛ بدیهی است که این مسئله دور از واقعیت است و در این صورت معادن و صنایع معدنی رو به تنزل حرکت خواهند کرد.
منبع: اتاق خبر
