مواد معدنی از تنوع بالایی برخوردار هستند و جالب اینکه برخی از فلزات گرانبها و با ارزش را تنها می‌توان به عنوان یک محصول جانبی در کنار دیگر کانی‌ها یافت. نقره از این دست کانی‌هاست که تنها در کنار سرب، طلا، مس و در برخی موارد آنتیموان یافت می‌شود.
طبق آمارهای به دست آمده کشور مکزیک به عنوان بزرگترین تولیدکننده این محصول و بعد از آن پرو و چین قرار دارند.
ایران که به عنوان یکی از کشورهای معدنی جهان به شمار می‌آید در کنار برخی از کانی‌ها همچون سرب می‌توان به ذخایر نقره نیز دست یافت و با استحصال و جداسازی آن علاوه بر تامین نیاز صنایع داخلی از خروج ارز برای تهیه این فلز جلوگیری کرد. اما هم‌اکنون کارخانه‌های تولیدکننده سرب که به عنوان مصرف‌کننده کنسانتره سرب شناخته شده و توانایی جداسازی نقره از این کانی را دارند به دلایل مختلف که یکی از آنها آلایندگی است تعطیل شده‌اند و در نتیجه محصولات سربی که به دیگر کشورها صادر می‌شود نقره موجود در آنها جدا نشده و تنها بهای آن در هنگام فروش از خریدار ستانده می‌شود. البته تنها ذخایر نقره ایران به سرب محدود نشده و در کنار طلا و مس نیز یافت می‌شود که در صورت سرمایه‌گذاری و ایجاد واحدهای جداسازی و فرآوری می‌توان نقره قابل‌توجهی را استحصال کرد.
در این میان کارشناسان معتقدند که باید توجه بیشتری بر جداسازی و تولید این فلز با ارزش داشت و با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری زمینه را برای تولید آن فراهم کرد.
نقره محصولی جانبی است
بهروز برنا، معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره ذخایر نقره موجود در کشور در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: نقره به عنوان یک محصول جانبی معدنی است. این کانی به همراه سرب بسیار یافت می‌شود. به گونه‌ای که در برخی از ذخایر سرب ایران برای هر تن سرب حدود ۳ کیلوگرم نقره وجود دارد.
وی ادامه داد: در محورهای سرب و روی دار ایران نقره تشکیل شده و همین موضوع سبب شده تا نام آنها با اسم این فلز همراه شود. به عنوان مثال «دره نقره» در منطقه گلپایگان افزون‌بر سرب و روی، نقره در آن یافت می‌شود. البته نقره تنها در کنار سرب و روی نبوده و این فلز کانی‌هایی همچون طلا، مس و آنتیموان را همراهی می‌کند.
برنا افزود: شرایط تشکیل فلز نقره در ایران مناسب بوده و منطقه «رشم» در جنوب دامغان ذخایر نقره دارد. همچنین یکی دیگر از مناطق ایران یعنی «لاطلا» واقع در شهر بابک که به وسیله سازمان زمین‌شناسی مورد اکتشاف قرار گرفته در کانسار این منطقه میزان نقره موجود حدود ۱۰۰ تن برآورد شده و به عنوان یک مزیت به شمار می‌آید. معمولا در ذخایر طلای ایران نقره به عنوان یک محصول جانبی به وفور یافت می‌شود. با این حال توجهی برای جداسازی و استحصال آنها تا به امروز انجام نشده است. این ذخایر را می‌توان به عنوان یک ارزش‌افزوده به شمار آورد. البته هم‌اکنون در برخی از معادن طلای ایران همچون معدن طلای «موته» همراه با استخراج طلا، نقره نیز استحصال می‌شود. همچنین در معدن «زرمهر» در استان خراسان رضوی نیز نقره استحصال می‌شود.
او تصریح کرد: یکی‌دیگر از کانی‌های فلزی که نقره به عنوان محصول جانبی در کنارش یافت می‌شود مس است. معدن مس «سرچشمه» یکی از معادنی است که همراه با مس، طلای آن نیز استحصال می‌شود. گفتنی است که ذخایر مس پرفیری ایران ازجمله کانی‌هایی است که نقره در آن یافت می‌شود.
شمش‌های سربی نقره‌ای
معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی بر این باور است که به ذخایر نقره کشور توجهی نشده است. به عنوان مثال شمش‌های سربی که هم‌اکنون تولید می‌شود با نقره همراه است. چنانچه خط تولید مجزا برای جداسازی نقره از سرب راه‌اندازی شود صرفه اقتصادی و سود برای تولیدکنندگان به همراه خواهد داشت. او ادامه داد: برای استحصال و جداسازی نقره از طلا، سرب، مس و آنتیموان نیاز به سرمایه‌گذاری و نوسازی تجهیزات و فناوری‌های موجود احساس می‌شود. از طرفی برخی از معادن سرب و روی کشور همچون «رشم» که اکنون معدنی متروکه است، باید دوباره راه‌اندازی شود تا بتوان نقره موجود در این معدن را از فلز سرب جدا کرده و استحصال کرد. معدن سرب و روی «آهنگران» در شهرستان ملایر از دیگر مواردی است که همراه با ذخیره سرب، نقره فراوانی دارد و باید استحصال و جداسازی آن انجام شود. در مورد ذخایر مس پروفیری نیز استحصال نقره در مرحله تصفیه این کانی باید انجام شود. برنا افزود: طبق آمار سال ۱۳۹۳، تعداد معادن سرب و روی ایران ۵۸ معدن است که ۴۳ معدن فعال، ۹ معدن غیرفعال و ۶ معدن در حال تجهیز هستند. به طور کلی در ایران ۶۰۰ ذخیره سرب و روی به شکل اندیس، کانسار و معدن وجود دارد. بسیاری از این معادن هم‌اکنون به شکل متروکه در آمده‌اند و لازم است تا برنامه‌ای برای بهره‌برداری و استحصال مواد معدنی موجود در آنها انجام شود.
او به کاربردهای فلز نقره اشاره کرد و گفت: این کانی در صنایع مختلفی چون عکاسی، جواهرسازی، داروسازی و تزئینی و همچنین در صنایع های تک کاربرد دارد.
معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی بیان کرد: اکنون با وجود در اختیار داشتن ذخایر نقره در ایران، نیاز صنایع داخلی از دیگر کشورها تامین می‌شود. حال اگر برنامه‌ریزی برای جداسازی این فلز و بازسازی تجهیزات و فناوری‌های موجود در کشور در دستور کار قرار گیرد تامین نیاز کشور، امکانپذیر خواهد بود. در معادن طلای بزرگی همچون «زرشوران» و «ساریگونی» نقره همراه طلا یافت می‌شود. گفتنی است جداسازی نقره از طلا با صرفه اقتصادی همراه است.
او بر این باور است که در صورت تولید نقره و اطلاع‌رسانی به مصرف‌کنندگان این فلز دیگر خبری از واردات نقره به کشور نخواهد بود. همچنین می‌توان با ایجاد یک نشان(برند) مشخص برای نقره ایرانی به جنبه صادراتی این فلز نیز نگاه کرد. البته هم‌اکنون شرکت «زرمهر» خراسان رضوی نشان(برند)ی با نام «پارسیس» را برای نقره تولیدی خود تعریف کرده و هم‌اکنون درحال فعالیت است.
نقره‌های سربی دور ریز ندارند
یوسف مرادلو، رییس انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران نیز درباره میزان تولید نقره در فعالیت‌های تولیدکنندگان سرب و روی کشور به صمت گفت: به هیچ عنوان نقره همراه سرب دور ریز نمی‌شود. زمانی که عملیات تغلیظ سرب یعنی فلوتاسیون و فرآوری روی خاک این ماده انجام می‌شود نقره موجود در آن جدا می‌شود. درواقع جداسازی نقره موجود در کنسانتره سرب برعهده کارخانه‌های تولید سرب است و این درحالی است که تعداد کارخانه‌های تولیدکننده سرب که با کنسانتره کار می‌کنند در ایران تنها به ۳ کارخانه محدود می‌شود. یکی از بزرگترین کارخانه‌ها، کارخانه سرب شرکت ملی سرب و روی ایران بوده که تعطیل است و ۲کارخانه دیگر نیز به دلایلی فعالیت نداشته و تعطیل هستند. او ادامه داد: تمامی موارد یاد شده باعث نشده تا نقره موجود در سرب از بین رفته و دور ریزشود چراکه کنسانتره تولیدی که به دیگر کشورها صادر می‌شود بهای نقره موجود در آن حساب شده و از خریدار دریافت می‌شود.
همچنین این موضوع درباره فروش داخلی این محصول نیز صادق است و کسانی که کنسانتره سرب حاوی نقره را می‌خرند بهای نقره موجود در آن را پرداخت کرده و سپس نسبت به جداسازی و استحصال آن اقدام می‌کنند. او بیان کرد: میزان نقره موجود در کنسانتره سرب تولید شده مشخص نیست. به گونه‌ای که گاهی نقره موجود در آن کم، گاهی زیاد و گاهی اصلا وجود نداشته و متفاوت است.
مرادلو اظهار کرد: حدود ۳۰ سال است که در ایران از خاک سرخ برای تولید کنسانتره استفاده می‌شود. نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که تمام مصرف‌کنندگان خاک سرب و همچنین کنسانتره سرب نسبت به جداسازی نقره موجود در این محصولات اقدام می‌کنند.
او ادامه داد: کارخانه‌های تولیدکننده سرب به ۲ دسته تقسیم می‌شوند. دسته نخست بازیافتی هستند و از سیم و کابل برای تولید سرب استفاده می‌کنند. مابقی کارخانه‌ها که تعداد محدودی بوده و هم‌اکنون تعطیل هستند که از خاک سرب یا همان کنسانتره استفاده می‌کنند و با شروع دوباره فعالیت‌شان نسبت به جداسازی نقره موجود در کنسانتره اقدام خواهند کرد.
تعداد کارخانه‌ها محدود است
رییس انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی برای توقف فعالیت کارخانه‌های تولیدکننده سرب و روی همچون کارخانه سرب شرکت ملی ایران عنوان شده که این موضوع از نظر فعالان صنعت سرب و روی صحیح نیست و هم‌اکنون اقداماتی برای بازگشایی و راه‌اندازی آنها درحال انجام است. تعداد کارخانه‌های تولیدکننده سرب همچون این کارخانه در جهان تعداد محدودی هستند و به کمتر از ۱۰ کارخانه می‌رسند. او ادامه داد: سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی کارخانه‌های سرب در کشور انجام نشده و یکی از دلایل آن کم بودن میزان کنسانتره تولیدی کشور است که در حال حاضر پاسخگوی نیاز صنایع نبوده و با ایجاد واحدهای جدید باید نسبت به واردات آن اقدام کرد. ذخایر معدن سرب و روی انگوران که به عنوان تامین‌کننده نیاز صنایع سرب وروی شناخته شده روبه اتمام است و هرچه بیشتر از آن بهره‌برداری می‌شود میزان سرب موجود در خاکش کاهش می‌یابد. او اظهار کرد: تعدادی معادن خصوصی هستند که قسمت زیادی تولید آن کنسانتره سرب سولفوره است و امکان استفاده از آن در ایران وجود نداشته و تنها بین ۵ تا ۱۰درصد آن با سرب اکسیده ترکیب می‌شده و مابقی آن به کشورهای متقاضی همچون چین که عمده خریدار این کانی است صادر می‌شود. گفتنی است در این نوع کنسانتره نیز نقره وجود دارد و زمان فروش بهای نقره محاسبه و از خریدار گرفته می‌شود.
منبع: گسترش صمت
