امروزه اهمیت بخش معدن و معدن کاری در کشور ایران بر کسی پوشیده نیست چرا که این بخش و صنایع جنبی آن می تواند بعنوان یکی از مهمترین مسیرهای رسیدن به توسعه پایدار کشور باشد که در این راستا توجه هم زمان به مسائل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی معادن لازم است.
ایمنی در معادن نیز یکی از مولفه هایی است که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد معادن، مسائل انسانی و اجتماعی و حتی زیست محیطی دارد که می تواند در رسیدن به این توسعه پایدار اثرگذار باشد. امروزه وجود معادن مختلف و حجم وسیع فعالیتهای معدنی در کشور حوادث حین کار متعددی را در پی داشته که البته در این مقاله قصد ارائه آمار این حوادث نداشته -چرا که به نظر می رسد البته به دلیل ضعف سیستم ثبت اطلاعات مربوط به حوادث و نیز عدم ارائه گزارش برخی حوادث به مراجع ذیربط در کشور، آمار ارائه شده با آمار واقعی تفاوت دارد- بلکه مقصود این است که با اشاره به ریشه این حوادث، توجه همگان به رفع علل آن معطوف گردد؛ چرا که امروزه توجه به حوادث حین کار، یافتن علل وقوع و اهتمام در کاهش حوادث در محیط های کاری در نزد همه مدیران و برنامه ریزان سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به طور کلی در یک تقسیم بندی کلی علل ایجاد حوادث حین کار را می توان از جنبه های فنی و مادی مانند طراحی ناصحیح روش کار، محیط کار، وجود نقایص فنی دستگاه ها، شرایط نامناسب فیزیکی محیط کار و نیز جنبه های انسانی (از نظر جسمانی و رفتاری و روانی) مانند عدم تناسب جسمانی و روانی کارگر با کار، خستگی جسمی و روانی، فقدان روابط انسانی صحیح و مدیریت ناصحیح بررسی نمود. طبق بررسی های بعمل آمده (جستجو در مقالات، گزارشات و آمار حوادث و…)از جمله مهمترین عوامل موثر در وقوع حوادث حین کار در معادن که جنبه عمومی داشته عبارتند از انجام کار به روش ناصحیح، عدم وجود شرح شغل، آموزش و تجربه ناکافی، عجله در انجام کار، عدم تفکر در انجام کار به طریق ایمن، عدم استفاده و یا استفاده ناصحیح از وسایل حفاظت فردی، ساده انگاری و بی توجهی به کار، بی انضباطی و چیدمان ناصحیح وسایل، ترک بی مورد محل کار، شوخی های خطرناک در محل کار، جابجایی بارها و مواد خطرناک سنگین بدون رعایت اصول ایمنی، محیط فیزیکی نامناسب و شرایط ناایمن محیط کار از جمله نقص فنی دستگاهها و یا وجود ماشین آلات بدون حفاظ و…
در هر حال به نظر می رسد برای پیشگیری از حوادث حین کار در معادن کشور، ارتقاء ایمنی فرآیندها و تجهیزات به تنهایی موثر نمی باشد، بلکه باید به رفتارهای کارگران معادن نیز توجه گردد چرا که برای پیشگیری از حوادث اگر چه می توان با حذف شرایط و اعمال نا ایمن به هدف رسید ولی نباید از نظر دور داشت که انسان، ماشین نیست و تحت تاثیر بسیاری از فاکتورهای جسمانی، روانی، اجتماعی، محیطی و غیره است. بنابراین پیچیدن یک نسخه کلی برای پیشگیری و کاهش حوادث در همه معادن امکان پذیر نمی باشد، چرا که شرایط متفاوت و فاکتورهای متعددی در موقعیت های مختلف اثر گذارند، اما به طور کلی می توان با استقرار سیستم های مدیریت ایمنی و بهداشت، توجه به آموزش کارگران و تلاش در راستای تغییر نگرش آنان، آنالیز دائمی ایمنی محیط کار و بهینه سازی آن و ایمن سازی تجهیزات و فرآیندها و توجه به مسائل رفتاری کارکنان تا حد زیادی در پیشگیری و کاهش حوادث در معدن موفق عمل نمود. در این خصوص علیرغم وجود خطرات بالا در معادن زیرزمینی، به نظر می رسد توجه به معادن رو باز و سطحی نیز بایستی مورد غفلت قرار نگیرد. بویژه اینکه با توجه به تعداد این معادن در قیاس با معادن زیرزمینی و کوچک بودن اغلب این معادن سطحی، عدم توجه به ایمنی در این محیط های کاری بشتر مشهود است. ضمن اینکه بواسطه ریسک بالای معادن زیرزمینی و مسائل روانی ناشی از آن، کارگران این معادن در مقایسه با کارگران معادن سطحی و کوچک رفتارهای ایمنی و کنترل شده تری در محیط کار دارند. به هر حال امید است که شاهد توجه بیش از پیش به مقوله ایمنی در معادن و به تبع آن کاهش حوادث ناشی از کار باشیم چرا که نه تنها خسارات اقتصادی ناشی از حوادث از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه خسارات روحی و روانی ناشی از حوادث که به افراد و خانواده های آن ها تحمیل می گردد نیز غیر قابل اغماض می باشد. به همین خاطر بایستی تلاش در جهت کاهش حوادث حین کار از طرق مختلف مورد توجه همگان و خصوصا مدیران معادن (بواسطه شرایط خاص کار در محیط های معدنی و تعداد زیاد شاغلین در آن) قرار گیرد، چرا که ناگوارترین پیامد حوادث شغلی، مرگ زودرس نیروی کار است و بر اساس اصول اقتصاد ایمنی، هر بیماری یا هر مرگ زودرس نوعی هزینه محسوب می شود و حوادث شغلی ضمن تاثیر بر شاخص های اقتصادی، ضایعات انسانی نیز با خود به همراه خواهند داشت. علاوه بر این، حوادث شغلی تاثیر زیادی بر روی عملکرد کارکنان داشته و علاوه بر افزایش هزینه های سیستم درمانی و تامین اجتماعی کشور، بر بهره وری و مزیت رقابتی شرکت ها نیز آثار منفی می گذارد و در نهایت تاثیر منفی بر توسعه کشور را در پی خواهد داشت.
احسان شهسواری گوغری
* بازرس کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان کرمان و مدرس دانشگاه جامع علمی کاریردی شهربابک
منبع: معدن 24
